انواع مختلفی از چرم وجود دارد که هر کدام ار آنها طبیعتا دارای نوع خاصی دباغی هستند. البته خود چرمها نیز دارای انواع دباغی چرم و روشهای متنوع دباغی هستند که در این مقاله به انواع روشهای دباغی چرم پرداخته میشود.
چرم تولید شده توسط دباغی با کروم
اولین و شاید پرکاربردترین انواع دباغی چرم، دباغی با کروم است. دباغی با کروم برای اولین بار در سال ۱۸۵۸ میلادی مورد استفاده قرار گرفت و در آن از کروم‌سولفات و سایر نمک های کروم استفاده میشد.
چرم تولید شده در این روش، نسبت به چرم تولید شده در فرآیند دباغی گیاهی نرم‌تر و انعطاف پذیرتر است و همچنین، زمانی که این نوع چرم در معرض آب قرار میگیرد شکل و رنگ خود کمتر از دست میدهد. به این نوع چرم گاهی اوقات چرم آبی (رنگ آبی) نیز گفته می شود که این رنگ برخواسته از خود کروم است.
زمانی که از فرآیند دباغی با کروم استفاده میشود، امکان ایجاد رنگ های خاص تر و عجیب تری نیز به وجود می آید. فرآیند دباغی با کروم اغلب به مدت یک روز زمان می برد و آسانی و سرعت این روش آن را به گزینه ای محبوب و پر استفاده مبدل کرده است.
علاوه بر همه این موارد، نگرانی های زیست محیطی نیز در مورد این روش دباغی با کروم وجود دارد که باعث شده سایر انواع دباغی چرم کاربرد پیدا کند. با این حال گزارشات بین المللی اذعان دارند که چرم تولید شده توسط فرآیند دباغی با کروم، چیزی در حدود ۸۰ درصد تولید چرم موجود در تمام دنیا را تشکیل میدهد.
چرم تولید شده با دباغی گیاه
این روش دباغی با گیاه از انواع روشهای دباغی چرم با استفاده از تانن ها و مواد دیگری که در بافت های گیاهی مانند پوست، چوب، میوه و ریشه درختان پیدا شده و ساخته و تولید میشوند. این چرم بسیار نرم و انعطاف پذیر است و رنگی شبیه به قهوه ای دارد ولی رنگ دقیق آن به ترکیب مواد به کار رفته در آن و همچنین رنگ پوست حیوان مرتبط است.
این گونه چرم، تنها نوعی است که برای حکاکی و علامت گذاری بر روی چرم استفاده می شود. چرم تولید شده با دباغی گیاهی، در آب مقاومت ندارد و در آب به مرور رنگش را از دست می دهد، همچنین اگر در آب قرار بگیرد و سپس آن را خشک کنید، چروک شده و سفت میشود.
از این ویژگی چرم تولید شده از پوست درخت بلوط، در کفش سازی سنتی استفاده میشود. این نوع چرم در آب داغ، به شدت منقبض میشود و به مرور سفت شده و در نهایت، حالتی ترد پیدا میکند. یک نمونه از کاربرد این حالت، چرم پخته است که در آن چرم را در آب داغ غوطه ور می کنند یا در موم پخته شده و یا مواد مشابه دیگری قرار می دهند تا سفت شود.
از نظر تاریخی، این نوع چرم پس از سخت شدن، عمدتا برای ساخت زره مورد استفاده قرار می گرفت اما از آن برای صحافی کتاب ها نیز استفاده میشد.
چرم تولید شده با دباغی آلدهیدی
این نوع چرم با استفاده از ترکیبات گلوتار آلدهید یا اوکسازولیدین (C3H7NO) دباغی میشود. بیشتر دباغ ها، این نوع چرم را با نام چرم سفید می شناسند که علت آن حالت بی رنگ یا سفید این چرم است. این چرم، نوع اصلی «چرم بدون کروم» است که در ساخت کفش برای نوزادان و در خودروسازی مورد استفاده قرار میگیرد.
چرم تولید شده با دباغی فرمالدهیدی
این روش یکی دیگر از انواع دباغی چرم با استفاده از آلدهید‌ها است. این روش به دلیل خطراتی که برای کارگران در پی دارد و همچنین به این دلیل که بسیاری از مردم به فرمالدهید حساسیت دارند، در حال منسوخ شدن است. چرم‌های دباغی شده با مواد گرفته شده از مغز حیوانات (Brain tanned Leathers) نیز یکی از اعضای این خانواده هستند که توانایی جذب آب فوق العاده ای دارند.
چرم های دباغی شده با مواد گرفته شده از مغز حیوانات
این نوع چرم ها در فرآیندی بسیار سخت تولید میشوند که در آن از روغن های امولسیونی استفاده میشود. این روغن ها از مغز حیواناتی مانند گوزن، گاو و بوفالو تهیه میشوند. این نوع چرم ها به دلیل نرمی فوق العاده و قابلیت شستشویشان معروف هستند.
جیر
این نوع چرم نیز در دسته چرم های تولید شده با دباغی آلدهیدی قرار میگیرد و مشابه چرم های دباغی شده با مواد گرفته شده از مغز حیوانات، چرمی متخلخل و با قابلیت جذب آب بالا تولید میکند. چرم جیر اغلب با استفاده از روغن های دریایی تولید میشود که به سادگی اکسید میشوند و آلدهید هایی را به وجود می‌آورند که چرم را دباغی کرده و رنگ آن را تغییر میدهند.
چرم های دباغی شده با روغن گل سرخ
این نوع چرم، یکی دیگر از انواع چرم های تولید شده توسط روغن های گیاهی است که در آن روغن گل سرخ خالص، جایگزین روغن های گیاهی یا امولسیونی میشود. چرمی که در این فرآیند به دست می آید، حتی تا سال ها بعد نیز دارای بوی گل سرخ بسیار قوی خواهد بود. به این نوع چرم، با ارزش ترین چرم بر روی کره زمین نیز اطلاق میشود. علت این ارزش، گران بودن روغن گل سرخ و همچنین فرآیند دباغی سخت است که نیاز به کار فراوانی دارد.
چرم های مصنوعی
این نوع چرم ها با استفاده از پلیمر های آروماتیک مانند رزین فنولی یا سینتان (مخفف تانن مصنوعی) دباغی و تولید می شوند. این نوع چرم سفید است و زمانی که در جریان جنگ جهانی دوم، تانن های گیاهی در در بازار کم شده بود، اختراع شد. ملامین و دیگر رزین های آمینویی نیز در این دسته قرار می گیرند و به عنوان پرکننده در اغلب چرم های جدید استفاده می شوند.
رزین های اوره-فرمالدهید نیز قبلا در این روش دباغی مورد استفاده قرار می گرفتند تا این که مشخص شد فرمالدهید میتواند چه خطراتی برای کارگران و همچنین مصرف کنندگان داشته باشد و در نتیجه استفاده از اوره-فرمالدهید کنار گذاشته شد.
چرم های آلومی
این نوع چرم ها با استفاده از ترکیب نمک های آلومینیوم با مواد چسبنده و منابع پروتئینی مانند آرد و زرده تخم مرغ تولید میشوند. از نظر فنی، میتوان گفت چرم های آلومی دباغی نمیشوند زیرا در آن ها از اسید تانیک استفاده نمیشود و همچنین ماده ای که از این فرآیند حاصل میشود، اگر برای مدتی طولانی در معرض آب قرار بگیرد به طوری که نمک های آلومینیوم از آن جدا شوند، دوباره به پوست دباغی نشده تبدیل میشود.
پوست دباغی نشده
مشابه دباغی آلومی، پوست دباغی نشده نیز از نظر فنی در دسته چرم ها قرار نمیگیرد اما در بسیاری موارد، از آن در کنار سایر انواع چرم استفاده می شود. پوست دباغی نشده، سخت تر و شکننده تر از سایر انواع چرم است.
کاربرد آن عمدتا در مواردی است که نیازی به انعطاف پذیری زیاد وجود نداشته باشد. به عنوان مثال، ساخت روکش طبل ها و کاغذ های پوستی از کاربرد های این ماده به شمار میروند. همچنین در برخی موارد، این ماده به صورت ریسمان هایی در می آید و از آن در ساخت یراق یا در دوخت بخیه در چرم دوزی و یا برای ساخت دندانی سگ ها مورد استفاده قرار میگیرد.
نتیجه
معمولا چرمی که با دباغی گیاهی تولید میشود را میتوان چرب کرد تا مقاومت آن در برابر آب افزایش یابد. با توجه به اینکه در صورتی که چرم به طور مکرر در معرض آب قرار بگیرد، بیشتر روغن های موجود در آن شسته میشوند، این فرآیند چرم سازی که پس از پایان دباغی صورت میگیرد به عنوان مکمل روغن های طبیعی که در خود چرم باقی مانده است، عمل میکند.